نیم نگاهى به اوقات فراغت (3)
زمینه‌ها و فعالیت‌هاى اوقات فراغت
فراغت بستگى به عوامل گوناگونى دارد. تغییرات گوناگون اجتماعى در جوامع، ماهیت فراغت و نحوه گذران آن را دگرگون کرده است. «اوقات فراغت در هر کشور تابعى از نظام سیاسى آن کشور است. در نظام‌هاى دموکراتیک فعالیت‌هاى اوقات فراغت بیشتر به عهده مؤسسات خصوصى است، در حالى که در نظام‌هاى دیکتاتورى مانند آلمان قبل از جنگ، اوقات فراغت مردم را برنامه‌ریزى و بر اساس اهداف دولتى جهت مى‌دهند.»
اهمّ فعالیت‌ها و زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، در 12 مورد به شرح ذیل ارائه مى‌گردند :
1. ورزش
ورزش و بازى از قدیم‌الایام یکى از صور مهم گذران اوقات فراغت بوده است و بسیارى از دانشمندان گرایش انسان به ورزش و بازى را ناشى از یک نیاز فطرى و غریزى مى‌دانند.
همچنان‌که علم، خواب، خوراک و استراحت داراى هدفى مى‌باشد، تفریح و سرگرمى هم داراى نتیجه مفید است و زمانى را که انسان براى تفریح و سرگرمى مى‌گذراند نیز باید در جهت اهدافى باشد. یکى از مهم‌ترین اهداف ورزش آماده‌سازى جسم و روح انسان براى انجام کار مفید و بهتر است و در حقیقت، بهترین نوع تفریح که مى‌تواند جسم و روح ما را تقویت کرده و روح را تعالى بخشد، ورزش است که هم تفریح مى‌باشد و هم سازنده. جمله معروف «عقل سالم در بدن سالم است» خود مصداقى از این جهت است. ورزش ضمن آنکه یک عمل تفریحى و نشاط‌آور و سرگرم‌کننده در ساعات اوقات فراغت است، وسیله‌اى مؤثر در حفظ سلامت بدن و نیرومندى جسم است، همچنین تقویت‌کننده مهارت‌هاى حسى و حرکتى در فرد و در نهایت، مى‌تواند موجب افزایش قدرت تفکر فرد گردد.
2. هنر و فعالیت‌هاى مربوط به آن
خلق و ایجاد اصولا لذت‌بخش و تحریک‌کننده ذوق انسان است. لذتى که از پدید آمدن یک اثر هنرى و یا حتى از تهیه و تکمیل یا تعمیر وسایل مورد نیاز زندگى با کوشش شخص به انسان دست مى‌دهد، در اصلْ نوعى تغذیه روان و تقویت استعدادهاى نهفته انسانى را به همراه دارد و به سبب همین انگیزه درونى، مشغول شدن به این‌گونه فعالیت‌ها در اوقات فراغت جنبه سازنده و آموزنده قوى داشته و تقویت و تلطیف مهارت‌هاى دستى و نیرومندى هنرى انسان را موجب مى‌شود.
«کاربرد نقاشى، قصه، داستان و نمایش در تشخیص مشکلات عاطفى و نابسامانى‌هاى روحى، خصوصآ در روان‌درمانى کودک و نوجوان مورد تأکید قرار دارد؛ زیرا هنر شیوه‌اى مناسب در بیان غیرمستقیم است. در این شیوه، مشکلات و محدودیت‌ها راحت‌تر بیان مى‌شود.»32 بنابراین، پر نمودن اوقات فراغت از طریق فعالیت‌هاى هنرى کاربردى فراوان دارد.
3. برنامه‌هاى کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى
یکى دیگر از برنامه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل تابستان، کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى مى‌باشند که عمده کار آنها فعالیت‌هاى هنرى، آموزشى، ورزشى، کلاس‌هاى قرآن، اردوهاى مختلف، کلاس‌هاى تقویتى و... مى‌باشد. گردانندگان آن مربیان و معلمان کاربلد مى‌باشند و مى‌توان از آن به عنوان مرکز مطمئن‌ترى براى گذران اوقات فراغت سودمند نوجوانان و جوانان یاد کرد.
«عده‌اى از صاحب‌نظران معتقدند که فعالیت‌هاى اوقات فراغت در نهایت موجب رشد و توسعه فرهنگى در جامعه خواهد شد و در اثر فعالیت‌هاى سالم از جمله شرکت در اردوهاى جمعى، نه تنها از فرصت‌هاى بیکارى و بعضآ بزهکارى اجتماعى کاسته مى‌شود، بلکه اشاعه فرهنگ عمومى و توسعه فرهنگى و نشاط و سرزندگى در جامعه افزایش خواهد یافت.»
4. تماشای فیلم و...
یکى دیگر از زمینه‌ها و فعالیت‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان تماشاى فیلم‌هاى ویدئویى است و برخى از جوانان و نوجوانان دیدن فیلم را براى گذران اوقات فراغت خود انتخاب مى‌کنند و شکى نیست که فیلم‌هاى مناسب ویدئویى به عنوان یک وسیله سمعى و بصرى مى‌تواند تأثیر عمیقى در طرز تفکر تماشاگران گذاشته و ساعات فراغت را کارساز نمایند.
درصد جوانان در اوقات فراغت خود به تماشاى ویدئو و سى دى پرداخته و در این خصوص فیلم‌هاى سینمایى و موسیقى را به سایر برنامه‌ها ترجیح مى‌دهند.»
یکى از عوامل مهم بزهکارى در بین نوجوانان، مشاهده سى‌دى‌هاى جنایى و تحریک‌کننده امور غیراخلاقى است. بنابراین ضرورت توجه خاصى به انواع رسانه‌ها در این زمینه ضرورى است.
رسانه‌هاى گروهى از طریق نمایش فیلم‌هاى جنایى، صفحات حوادث مطبوعات و رمان‌هاى پلیسى و جنایى در امر یادگیرى و ازدیاد جرایم تأثیر نامطلوبى دارند؛ چون بسیارى از مجرمین جوان سعى کرده‌اند خود را به جاى هنرپیشه‌هاى فیلم‌هاى جنایى گذارند. به عبارت ساده‌تر، اعمال آنها را تقلید نموده‌اند.
5. برنامه‌هاى پایگاه مقاومت بسیج
از دیگر فعالیت‌هایى که مى‌توان براى پر کردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه خاص به آن داشت، برنامه‌هاى پایگاه‌هاى بسیج مى‌باشد و با عنایت به اینکه نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران به دلایل مختلف نیاز به آمادگى کامل نظامى، فرهنگى، سیاسى، اخلاقى و دینى و... دارد، توجه به این‌گونه مراکز و جذب نوجوانان و جوانان به آنها را باید ضرورى و پراهمیت دانست و مى‌توان از این مراکز به عنوان یکى از مطمئن‌ترین مکان‌ها براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان یاد کرد؛ زیرا نه تنها در این مراکز به آموزش نظامى و آمادگى جسمانى توجه مى‌شود، بلکه به ابعاد تربیتى، فرهنگى، عقیدتى و سیاسى هم پرداخته و بها داده مى‌شود. «در اثر فعالیت‌هاى سالم، از جمله کتابخوانى، فعالیت‌هاى هنرى، شرکت در اردوهاى جمعى، انجام فعالیت‌هاى جسمانى و ورزش، انجام فعالیت‌هاى فوق برنامه عملى و ذوقى،... مى‌توان باعث اشاعه فرهنگ عمومى گردید.»
6. سینما
یکى دیگر از فعالیت‌ها و زمینه‌هاى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان سینماست و به راستى که مى‌توان آن را به عنوان یک وسیله آموزشى بسیار مؤثر و یک معلم باارزش اجتماعى یاد نمود. نیروى مرموز و سحرآمیزى که در نمایش فیلم‌هاى سینمایى وجود دارد تا آنجاست که کودک خردسال تا مرد سالخورده را به سوى خود مى‌کشاند. از این‌رو، مى‌توان سینما را یکى از پیشرفته‌ترین وسایل تعلیم و تربیت معرفى نمود که مى‌تواند در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر باشد. البته در آسیب‌شناسى سینما به این نکته مهم باید توجه داشت که «سینما به اغراق‌گویى در ارزش‌ها و تحریک احساسات جوانى و ماجراهاى شادى‌بخش یا جنایى پرداخته است که تمام این تغییرات موجب عدم پذیرش رفتارهاى جوانان توسط والدین مى‌گردد که سرانجام به ستیزه بین آنها منجر مى‌گردد.»
7. کتابخوانى
کتاب وسیله خوبى براى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است و وجود کتابخانه‌ها عامل مؤثرى در جلب جوانان به مطالعه کتاب خواهد بود و داشتن امکانات مطالعه دریچه‌اى است به سوى دنیاى شگفت‌انگیز علم و معرفت و راهى است بسیار ساده و عملى براى پرورش استعدادهاى خدادادى انسان و فراگیرى علوم و فنونى که او را در مسیر رشد و تکامل هدایت مى‌کند و چه نیکو است که اگر بتوانیم مطالعه را در نوجوانان و جوانان به صورت عادت درآوریم؛ چراکه در آن صورت، دیگر ارتباط آنها با جهان دانش و آگاهى مشکل نخواهد بود و بدون هیچ زحمت و مرارتى خواهند توانست ضمن پر نمودن بهینه اوقات فراغت، از راه مطالعه میزان درک و اندیشه خود را نسبت به جهان هستى رشد دهند.
8. برنامه‌هاى رادیویى
رادیو یکى از رسانه‌هاى مفید و مؤثرى است که مى‌تواند نقش فوق‌العاده‌اى در انتقال دانش، اخبار، پیام‌ها و موضوعات مختلف به نوجوانان و جوانان ایفا نموده و با در نظر گرفتن برنامه‌هایى که موردنیاز و علاقه این قشر مى‌باشد، در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شود. همچنین با تنظیم برنامه‌هایى مخصوص نوجوانان و جوانان و طرح نظریات و پاسخ به سؤالات مى‌تواند توجه آنها را به خود جلب کند. تنوع برنامه‌ها با در نظر گرفتن خصوصیات و ویژگى‌هاى قشر جوان و ایجاد رقابت‌هاى سازنده مى‌تواند آنان را به گوش دادن رادیو ترغیب نماید. «گوش دادن به رادیو حدود 27 درصد نوجوانان و 36 درصد جوانان، اوقات فراغت آنها را دربر مى‌گیرد. وجود شبکه‌هاى مختلف رادیویى که با برنامه‌هاى ورزشى، خانوادگى، علمى و آموزشى تهیه مى‌شوند از زمینه‌هاى مناسب و بهینه براى گذران اوقات فراغت مى‌باشند.»
یکى از ویژگى‌هاى رادیو سهولت دسترسى به آن است و تقریبآ همه خانواده‌ها از آن بهره‌مندند و به وسیله آن مى‌توان به قشر وسیعى از مخاطبان در جامعه دست یافت و در پر نمودن اوقات فراغت تعداد زیادى از نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شد.
9. برنامه‌هاى تلویزیونى
تلویزیون نیز یکى از وسایل ارتباط جمعى و بنا بر عقاید بسیارى، پرمخاطب‌ترین ابزار فرهنگى است که نقش فراوانى در ایجاد ارتباط با مردم و پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشته و مى‌تواند نقش مهم و روزافزونى را در انتقال فرهنگ و کمک به آموزش و پرورش نوجوانان و جوانان در کشور ما ایفا کند. در این زمینه، توجه به ویژگى‌هاى دوران جوانى و همساز کردن برنامه‌هاى تلویزیونى با روحیات، طرز تفکر و علایق جوانان امرى است که باید به آن همت گماشت که در این ارتباط راه‌اندازى شبکه‌هاى مختلف تلویزیون در ارتباط با جوانان در سال‌هاى اخیر تجربه بسیار موفقى بوده است.
«تلویزیون به عنوان آموزگارى تأثیرگذار، رفتار انسان‌ها را از طریق تجربه شخصیت‌هایى که به نمایش مى‌گذارند شکل مى‌دهد. بنا بر یافته روان‌شناسان، مشارکت نوجوانان با تلویزیون هنگام تماشاى آن رخ مى‌دهد و نوجوان با شخصیت‌هاى تلویزیونى همانندسازى مى‌کند.»
تماشاى برنامه‌هاى تلویزیونى مى‌تواند آسیب‌هاى فراوانى داشته باشد، به ویژه امروزه که بیشتر این برنامه‌ها همراه با پرخاشگرى و خشونت است، مى‌تواند تأثیر بسزایى بر شخصت و رفتار تماشاگران، بخصوص کودکان و نوجوانان داشته باشد.
10. مطالعه روزنامه‌ها
با توجه به اینکه اخبار و حوادث و رویدادهاى مختلف ایران و جهان از طریق روزنامه‌ها منتشر مى‌گردد، از این‌رو، یکى از فعالیت‌ها و زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب مى‌شود. این‌گونه رسانه‌ها مى‌توانند نقش مهمى در اطلاع‌رسانى، تنویر افکار عمومى و گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشته باشد.
11. پارک‌هاى شهرى و گذران اوقات فراغت
یکى دیگر از فعالیت‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان پارک‌هاى شهرى است که با عنایت به آرامش روحى که در اثر حضور و گردش در آن به انسان دست مى‌دهد، داراى اهمیت بسزایى در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است. «42 درصد نوجوانان جامعه مورد بررسى اظهار کرده‌اند که بخشى از اوقات فراغت خود را با رفتن به پارک مى‌گذرانند. این نسبت در بین مردان 47 درصد و زنان 36 درصد بوده است.»
بنابراین، جوانان علاقه‌مند هستند که قسمتى از وقت خود را در آن محیط‌ها بگذرانند. دنیس گیور که مطالعات زیادى در زمینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان انجام داده است، مى‌گوید: «اوقات فراغت فرصتى به فرد مى‌دهد تا انرژى خود را آزاد کند و به خلّاقیت و خودشکوفایى نایل شود.»
12. رایانه، اینترنت
امروزه رشد چشمگیر فناورى اطلاعات در سطح جهانى باعث گردیده که در مدت زمان کمى بتوان از اطلاعات وسیع برخوردار شد. بنابراین، رایانه، اینترنت و ماهواره اگر در جهت مطلوب و ارزش‌هاى اخلاقى قرار گیرد، یکى از بهترین گزینه‌ها براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان جامعه خواهد بود. از این‌رو، استفاده بهینه از این منابع مورد توجه مربیان تربیتى مى‌باشد. البته اگر در جهت نامطلوب قرار گیرد بیشترین ضربه را به جامعه وارد خواهد ساخت. از آن‌رو که دشمنان از طریق تهاجم فرهنگى و برنامه‌هاى نامناسب درصدد تحقق اهداف نادرست خود مى‌باشند، لازم است که مکان‌هاى مناسب و هدایت و کنترل برنامه‌ها مدنظر قرار گیرد.
«بر پایه تحقیقات 36 درصد از پاسخ‌گویان بعضى از اوقات فراغت خود را در منزل براى سرگرمى و تفریح از اینترنت استفاده مى‌کنند. آمار چت در ایران بسیار بالاست و گفته مى‌شود 80 درصد کاربران اینترنتى مشغول به این کار هستند. درصد کارهاى تحقیقاتى اینترنتى در ایران کمتر از 5 درصد است، در حالى که در کشورهاى اروپایى پیشرفته این آمار بالاى 80 درصد مى‌رسد. بازى‌هاى رایانه‌اى نیز آمار بسیار بالایى را در میان نوجوانان به خود اختصاص داده است.»
این مطلب ادامه دارد...
